Langemarkstraße
Langemarckstraten in Duitsland
Vandaag de dag zijn er drieëndertig straten of pleinen met de naam "Langemarck" in Duitse steden, meestal geconcentreerd in het westen van het land. Waar komt de naam vandaan en wanneer en waarom werden straten naar "Langemarck" genoemd?
De erfenis van de Eerste Wereldoorlog
In de Eerste Wereldoorlog werd het gebied rond Ieper tussen 1914 en 1918 zwaar bevochten in vijf grote veldslagen. Tijdens de slag bij Langemarck (de Eerste Slag om Ieper) eindigde de Duitse opmars in het westen in het najaar van 1914 in een patstelling. De slag gaf geboorte aan wat de meest duurzame mythe van de Eerste Wereldoorlog is: de Langemarck-mythe over de zelfopoffering van de Duitse jeugd. Bij Langemarck, zo gaat het verhaal, waren jonge regimenten van vrijwilligers vrijwillig de dood tegemoet gestormd, terwijl ze tijdens de aanval "Deutschland über alles" zongen. Dit verhaal had echter geen inhoud. De Duitse officiële historici hadden geen tijd voor dergelijke onzin, maar in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog waren alle pogingen om de mythe te ontkrachten tevergeefs.
De mythevorming
Langemarck werd een verhaal van heroïsche mislukking, dat de conventionele noties van overwinning en nederlaag oversteeg. De militaire tegenslag werd geherinterpreteerd als een morele overwinning. Het was een nuttige mythe voor een verslagen natie. Langemarck, al een krachtig symbool in de laatste jaren van het keizerlijke Duitsland, werd nieuw leven ingeblazen tijdens de Weimar Republiek. In nationalistische kringen werd 11 november - Langemarckdag - een vast onderdeel van de kalender en een tegenhanger van zowel Wapenstilstandsdag (11 november, in Groot-Brittannië en Frankrijk) als de stichtingsdag van de republiek (9 november).
Het was echter tijdens het Derde Rijk dat Langemarck werd verheven tot een door de staat gesponsorde mythe. Hitler wierp zich op als een veteraan van Langemarck. Hij beriep zich op de mythe in Mein Kampf, huldigde de monumentale Langemarckzaal in tijdens de Olympische Spelen van Berlijn in 1936 en bracht in juni 1940 een bezoek aan de begraafplaats van de Eerste Wereldoorlog. In de Tweede Wereldoorlog raakte de erfenis van Langemarck betrokken bij de racistische oorlog aan het Oostfront door de acties van SS-Sturmbrigade "Langemarck" en SS-Grenadier-Division "Langemarck". In naam van "Langemarck" werden oorlogsmisdaden gepleegd.
Langemarckse straten
Tijdens de Weimarrepubliek zijn er al veel Langemarckstraten ontstaan; na 1933 nam hun aantal exponentieel toe. Dit was grotendeels een voorstedelijk fenomeen, geconcentreerd in woonwijken aan de rand van groeiende steden. Toch werden in sommige gevallen, bijvoorbeeld in Bremen, ook hoofdwegen naar Langemarck genoemd. De nazi's zorgden ervoor dat Langemarck deel ging uitmaken van het weefsel en het ritme van het stadsleven. Langemarck begon zijn stempel te drukken op de parafernalia van het dagelijks leven, zoals visitekaartjes en wegenkaarten. Mensen wachtten bij bushaltes met de naam "Langemarckstrasse" en de namen van deze haltes werden omgeroepen in het openbaar vervoer. De bedoeling was organische vormen van herdenking te creëren die op subtiele wijze in het alledaagse leven zouden infiltreren.
Na de Tweede Wereldoorlog
Na het einde van de oorlog werden de meeste straten in Langemarck hernoemd. In de Sovjetbezettingszone werden alle zichtbare herinneringen aan Langemarck snel verwijderd van straatnaamborden en officiële adresboeken. In de westelijke bezettingszones heerste daarentegen verwarring, nog versterkt door het feit dat de westerse geallieerden zelf niet helemaal duidelijk waren over de interpretatie van Richtlijn nr. 30 van de Controleraad betreffende de liquidatie van Duitse militaire en nazi-gedenktekens. Vielen herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog daar nu wel of niet onder? Het bestuur van Dortmund volgde een strikte interpretatie van de richtlijn en voerde deze in juli 1946 (toen zowel de Flandernstraße als de Langemarckstraße werden hernoemd) onverwijld in. In het nabijgelegen Gelsenkirchen werd de Langemarckstraße echter op onverklaarbare wijze over het hoofd gezien. Het percentage Langemarckstraten dat werd hernoemd is moeilijk nauwkeurig vast te stellen. Alleen voor Westfalen, waar 14 van de 16 aan Langemarck of Vlaanderen gewijde straten tussen 1945 en 1949 nieuwe namen kregen, zijn statistische gegevens beschikbaar.
Langemark en Ieper, symbool voor vrede.
Vandaag staan zowel Langemark als Ieper in het teken van de vrede. In Ieper houdt het In Flanders Fields Museum de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog levend. Dit internationaal vermaarde museum met meer dan 200.000 bezoekers per jaar stelt de Eerste Wereldoorlog op een inclusieve en sociaal-culturele manier voor. Persoonlijke verhalen staan centraal in het museumconcept. En dat geldt ook voor de nieuwste wetenschap: aan het museum is een onderzoekscentrum verbonden. Het verschrikkelijke lot dat Ieper in de Eerste Wereldoorlog trof, inspireert de stad bovendien om zich actief in te zetten voor de vrede, met een speciale vredesafdeling. Ook de gemeente Langemark-Poelkapelle, waartoe het dorp Langemark behoort, is actief op dit gebied. Vier jaar lang, van 1914 tot 1918, lag de frontlinie op haar grondgebied en vandaag herbergt zij de meest bezochte en waarschijnlijk beroemdste Duitse militaire begraafplaats van de Eerste Wereldoorlog. Net buiten de begraafplaats roept een monument op tot vrede en verzoening. Het kwam in 2016 tot stand door de medewerking van 200 smeden uit de hele wereld. Het dorp is vaak het toneel van vredesdemonstraties.
Verder lezen
Voor een overzicht van de geschiedenis en de herinnering aan Langemarck, zie Mark Connelly en Stefan Goebel, Ypres (Oxford University Press, 2018). Dezelfde auteurs bespreken de erfenis van na 1945 in hun artikel 'Forgetting the Great War? The Langemarck Myth between Cultural Oblivion and Critical Memory in (West) Germany, 1945-2014', Journal of Modern History (2022). Achtergrondinformatie over de Eerste Wereldoorlog is te vinden op de website 1914-1918-Online: International Encyclopedia of the First World War. Wie van plan is West-Vlaanderen te bezoeken, moet de website van het In Flanders Fields Museum in Ieper raadplegen.